Yeni başlayan ama müzik teorisi bilmeyen iki amatörün işin içinden çıkamadığı bir sorun: Gitar ile bağlamaya eşlik etmek. Bu yazıda biri batı müziğinin mihenk taşı olan gitar, diğer tarafta batı müziğinden çok daha eski olan Türk halk / sanat müziğinin günümüze taşıyan bağlama. Peki, bu iki enstrüman nasıl birlikte çalınır? Öncelikle iki enstrümanı da anlamak lazım.
Gitarda teller kalın’dan inceye E A D G B E / “mi la re sol si mi” olarak akortlanır. Buna standart tuning denir. Standartı olduğuna göre standart olmayan farklı tuning’lerin olduğunu bilmek gerekir. Örneğin popüler metal/rock gitaristlerin gitarlarını sıklıkla G drop G A D G B E / “sol la re sol si mi” olarak akortladıklarını görürüz, bu sayede powerchord denilen 5’li ya da 10’lu akorları basmak kolaylaşır. Yine popüler bir gitar akortlama yöntemi open D ya da open G genelde “slide guitar” denilen blues türünde slide yüzüğü ile gitar çalan müzisyenlerin tercih ettiği gitar akortlama yöntemidir. Bu sayede tüm teller açıkken gitarın tellerine vurduğunuzda D ya da akort durumunuza göre G majör seslerini alabilirsiniz. Farklı akortlama yöntemleri de vardır ve bu yöntemlere göre akorların basım şekli değişmektedir. Ancak biz standart tuning kullanacağız. Daha detaylı bilgi için: link
Bağlamanın da tıpkı gitar gibi farklı düzenleri vardır: kara düzen, bağlama düzeni, abdal düzeni gibi birçok düzen bulunur. Şu linkte bağlama düzenlerine ait bir liste bulunmaktadır, dileyen inceleyebilir. Biz yazımızda standart kabul edilen bağlama düzeni adındaki düzeni dikkate alacağız. Bağlama düzenine göre bağlama aşağıdan yukarıya “re sol la” şeklinde akortlanır. Ancak burada dikkat etmek gereken husus şudur: Bağlama düzenlerinde, notalar tellerin adıdır, çıkardığı seslerin adı değildir! Bu konu son derece önemli. Çünkü Türk halk/sanat müziği ürünü olan bu enstrüman daha ortada batı müziği kavramı yokken vardı. Dolayısı ile bağlamanın tellerine, kopuzdan kısa sap bağlamaya olan yolculuğunda dönem dönem isimler vermek gerekmiş, günümüzde de tellerin isimleri batı müziğindeki notalarla ifade edilmektedir. Ancak tekrar söylememek gerekir ki bunlar tellerin isimleridir, çıkardıkları seslerin değil! Çünkü bağlamada bir standart yoktur. Üreticinin keyfi, bağlamanın üretildiği yöre, bağlamanın tekne boyu, tel kalınlığı ve şarkıyı icra edecek kişinin ses aralığı gibi konular bağlama düzeninde tellerin hangi sese akort edileceğini belirler. Genellikle yeni başlayanlar 38-40 tekne boyunda bir bağlama tercih eder ve bu bağlama genellikle si karar akortlanmaya elverişlidir. Yani bağlama düzenindeki “re(alt) sol(orta) la (üst)” telleri transpoze edilerek “re teli = mi (alt), sol teli = la(orta) , la teli = si (üst)” / DGA = EAB olarak akortlanır. Dolayısı ile bir türkü hangi karar sesinden çalınacaksa notaları ona göre transpoze etmek gerekir. Bu linkte konu ile ilgili farklı detaylar ve bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca her eser, her düzen ile çalınmaz. Örneğin Ankara havaları bağlama düzeninde değil misket düzeninde çalınır.
Son olarak bağlama çalan kişiler görerek ya da bir öğreticinin aktarması ile bağlamayı öğrenmeye meyillidir. Bunun farklı sebepleri var ama bu yazıda bu konuya değinmeyeceğim. Fakat bu sebepten kişinin müzik teorisi hiç olmayabilir. Herşeyi “kulaktan” çalabilir ve bunu çok iyi yapabilir ancak birlikte çalmak için enstürmanı akortlamak konusunda gitariste yardımcı olamayabilir. Bu konu da dikkate alınmalıdır.
Teorik kısmı bitirdik şimdi hem konunun özeti hemde uygulama kısmına geldik.
1-Bu durumda bağlamayı çalacak kişiye karar sesi sorulur. Eğer karar sesinin ne olduğunu bilmiyorsa, bağlamanın karar sesi Meşktune ile öğrebilir bağlamayı akortlayabilirsiniz. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bağlamanın karar sesi hangi notaya yakınsa teller ona göre akort edilmeli. Mesela karar sesi Sİ’ye yakınsa tüm telleri ona göre akortlamak gerekir bu linkte telleri hangi seslere göre ayarlayacağınız detayları var. Burada dikkat edimesi gereken şey: bağlamayı icra edecek kişinin akordunu çok bozmamak, daha öncede dediğim gibi bağlamada standarttan bahsetmek mümkün değil, tel kopabilir, bağlama zarar görebilir. Sınırları zorlamayın.
2-Türkünün/eserin genellikle giriş akoru zaten bu karar sesi ile oluşturulan akordur. Örneğin karar sesi Sİ ise gitarda Am(La minör) gördüğünüz akoru Bm(Si minör) olarak çalmanız gerekir. Ya da gitarın ikinci perdesine kapo takmanız sorunu hızlıca çözecektir.
3-Kapo takıldıktan sonra mutlaka gitarın akordu tekrar kontrol edilmeledir.
Son olarak benim düzenleyip Si karar akort edilmiş bağlamaya göre eşlik edilebilecek gitar akorlarından faydalanabilirsiniz.